علوم پایه هشتم

احساسات آدمی و مغز

فعالیت های حسی بدن انسان با همکاری دستگاه عصبی و مغز انجام می شود. اندام‌های حس در بدن، دریافت کننده‌های تحریکات محیطی هستند و فعالیت‌های بدنی را مطابق با شرایط محیطی تنظیم می‌کنند. چگونه اندام‌های حس کار می‌کنند؟ برای آشنایی بیش تر با فعالیت های یک اندام حس، حس بینایی توضیح بیش تری داده می شود.
در شبکیه سلول‌های حساس به نور به دو شکل سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی قرار دارند. سلول‌های استوانه‌ای در نور کم و سلول‌های مخروطی در نور زیاد فعالند. هر چشم بیش از ١٢٠ میلیون سلول استوانه‌ای دارد. سلول‌های استوانه‌ای رنگدانه‌ی قرمزی به نام ردوپسین دارند که در مجاورت نور، سفید می‌شود.
رودوپسین به کمک ویتامین A در چشم ساخته می شود. رسیدن نور به رودوپسین باعث تغییر شیمیایی در آن می شود. این تغییر سبب تحریک سلول های استوانه ای و ایجاد تکانه های عصبی در آن ها می شود. تکانه های تولید شده به مرکز بینایی در مخ می روند. سلول های مخروطی برای دیدن رنگ ها تخصص یافته اند. برخی از سلول‌های مخروطی به نور قرمز، برخی به نور سبز و گروهی دیگر به نور آبی حساسند. دید رنگی از ترکیب دریافت‌های حسی این سه نوع سلول شکل می‌گیرد. رشته‌های عصبی شبکیه که از چشم خارج می‌شوند، عصب بینایی را می‌سازند که به قشر مخ می رود.

در مغز، اعصاب بینایی دو چشم قبل از رسیدن، مرکز بینایی با یکدیگر تقاطع می‌کنند و کیاسمای بینایی را می سازند. نیمی از رشته‌های عصبی که از شبکیه هر چشم شروع شده‌اند، بدون تقاطع به راه خود ادامه می‌دهند. بنابراین، هر عصب بینایی حاوی رشته‌هایی از دو چشم است و دید هر دو چشم را به لوب پس سری منتقل می‌کند.
در کیاسمای بینایی، بخش‌های عصب بینایی که از سمت چپ شبکیه هر چشم منشا گرفته اند به سمت مقابل یعنی به سمت نیم کره راست مخ می‌روند و اعصاب مربوط به طرف راست چشم ها به مسیر خود ادامه می‌دهند. به این ترتیب نیم کره‌ی چپ مغز پیام‌های راست میدان بینایی را دریافت می‌کند و برعکس. بنابراین پیام‌های موجود در مرکز میدان بینایی به هر دو نیم کره می‌‌رسند. پردازش اولیه‌ی تصویر در منطقه‌ی بینایی قشر مخ انجام می شود. پردازش‌های بعدی و عمیق‌تر در سایر مناطق درونی مغز که مسؤول تشخیص شکل‌های پیچیده، حرکت و رنگ‌ها هستند، انجام می شود.
دید فضایی
چون چشم‌ها با فاصله نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند، چشم راست و چپ هر کدام از زاویه‌ی متفاوتی تصویر را دریافت می کنند. این وضعیت در صورتی که جسم به چشم نزدیک‌تر باشد، مشهودتر است. در فرآیند بینایی، پرتوهای نوری از یک نقطه از قرنیه عبور می‌کنند و پس از شکست در عدسی و گذر از زجاجیه، در یک نقطه با شبکیه برخورد می کنند. وقتی به فاصله‌ی دوری نگاه می‌کنیم، چشم سالم، تصویری واضح را روی شبکیه تشکیل می‌دهد. برای دید نزدیک، نور شکست بیش تری را تحمل می کند تا تصویر واضحی شکل گیرد. این شکست به خاطر تغییر تحدب عدسی انجام می‌شود. تغییر تحدب عدسی، تطابق نامیده می‌شود.